Alicja Jarzębska: Idee relacji serialnych w muzyce XX wieku

Podstawowymi pojęciami wykorzystywanymi w piśmiennictwie dotyczącym muzyki XX wieku są: "atonalność", "dodekafonia" i "serializm". Zacieranie różnicy między jakością brzmienia zanotowanych układów dźwiękowych a ich abstrakcyjną (konceptualną) koherencją, interpretowaną zgodnie z daną teorią relacji serialnych, spowodowało jednak rażące rozbieżności w ich rozumieniu. Wydaje się zatem, że konieczne jest przeprowadzenie analizy zakresu semantycznego owych pojęć i podkreślenie faktu, iż w piśmiennictwie muzycznym są one odnoszone bądź do abstrakcyjnych relacji serialnych, bądź do realnej rzeczywistości brzmieniowej, co powoduje podstawowe trudności w interpretacji muzyki XX wieku.

Aby wyjaśnić wewnętrzne przesłanki i zewnętrzne uwarunkowania, które przyczyniły się do zaproponowania, zaakceptowania i rozpowszechnienia takiego sposobu myślenia, który niemal zaprzecza twierdzeniu, iż muzyka jest sztuką przeznaczoną do słuchania, wydaje się celowe przeanalizowanie materiałów źródłowych, listów i wypowiedzi różnych teoretyków i kompozytorów, zwłaszcza Schönberga, oraz prześledzenie recepcji idei relacji serialnych w powiązaniu z historycznym tłem wydarzeń i współczesnymi prądami umysłowymi, szczególnie logicznym pozytywizmem. Biorąc pod uwagę fakt, iż nie opracowano dotychczas syntetycznie zagadnień związanych z teorią relacji serialnych, będę próbowała wyeksponować różnorodność zaadaptowanych przez teoretyków aksjomatów, które ich zdaniem decydują o podobieństwie układów dźwiękowych.

Ponieważ traktaty teoretyczne, jak i prace o charakterze propedeutyki kompozycji serialnej nie są przetłumaczone na język polski, a niektóre z nich nie były omawiane w polskim piśmiennictwie muzycznym, wydaje się celowe szersze zaprezentowanie poruszanych w nich zagadnień. Próbując usunąć podstawowy, moim zdaniem, mankament współczesnej teorii muzyki i opracować nowy jej model, zaproponowałam taką procedurę badania utworów muzycznych, która uwzględniałaby związek między strukturą konceptualnej całości (serią) a jakością brzmienia audytywnej całości (formalnej) oraz związek między podobieństwem audytywnych całości a przyjętym przez kompozytora systemem podobieństw serialnych. [Fragment wstępu książki]

Nakład wyczerpany