Małgorzata Sułek: Stanisław Moniuszko i inni kompozytorzy wobec poezji Adama Mickiewicza. Studium komparatystyczne

W książce podjęto problem muzycznej recepcji twórczości Adama Mickiewicza, rozpatrując ją na przykładzie kompozycji Stanisława Moniuszki napisanych do słów poety i skonfrontowanych z umuzycznieniami twórczości autora Pana Tadeusza powstałymi w XIX i XX stuleciu.

O wyborze Stanisława Moniuszki niejako na patrona muzycznej recepcji twórczości Adama Mickiewicza przesądziły trzy czynniki. Po pierwsze, utwory Moniuszki do słów Mickiewicza stanowią pokaźny wycinek jego dorobku kompozytorskiego; po drugie, autor Halki niejednokrotnie inicjował proces obecności konkretnych tekstów poety w repertuarze wokalnym; po trzecie wreszcie, udźwiękowienia wierszy Mickiewicza pióra Moniuszki są jednymi z najbardziej wartościowych pozycji w obfitej literaturze muzycznej powstałej na kanwie twórczości romantycznego wieszcza.

Praca została podzielona na dwie części – Pieśni i Ballady. W części pierwszej (Pieśni) analizie porównawczej poddano pieśni (Sen, Niepewność, Do D.D., Rozmowa, Do H***. Wezwanie do Neapolu, Do Niemna, Żeglarz oraz dwa fragmenty z Konrada Wallenroda – Wilia i Pieśń z wieży), zaś w części drugiej (Ballady) refleksją badawczą objęto ballady (Trzech Budrysów, Świtezianka, Czaty, Powrót taty, Rybka i Pani Twardowska).

Nadrzędnym celem podjętych działań analitycznych była próba odpowiedzi na pytanie, czy filologiczno-literaturoznawcze odczytania poezji Adama Mickiewicza determinowały kształt jej muzycznych interpretacji, zwłaszcza tych napisanych przez Stanisława Moniuszkę. Równie istotne okazało się sprawdzenie, czy utwory muzyczne – jeżeli potraktujemy je jako rezultat kompozytorskiego obcowania z tekstem literackim – mogą wnieść coś nowego, odmiennego do obiegowego, usankcjonowanego tradycją postrzegania tekstu poetyckiego.

Wnioski, które wypływają z przeprowadzonych działań analitycznych, wskazują, że zdecydowana większość przedstawionych w książce kompozycji nie stoi w opozycji do odczytań literaturoznawczo-filologicznych tekstów poety, lecz za pomocą sztuki dźwięków wpisuje się w obiegowy – usankcjonowany nimi – sposób rozumienia poezji Mickiewicza. Kompozytorzy rzadko wchodzą w dyskusję z kanonicznymi interpretacjami dzieł autora Dziadów, sporadycznie proponują odmienne spojrzenie na jego teksty lub choćby jedynie wybrane ich aspekty.

Zauważalna schematyczność w podejściu kompozytorów (w tym także Moniuszki) do poezji Mickiewicza nie jest jednak czynnikiem ich dyskredytującym lub jednoznacznie przesądzającym o braku oryginalności ich propozycji artystycznych. Owa powtarzalność rozwiązań obecna w analizowanych umuzycznieniach dobitnie potwierdza niezmiernie wysoki status, niepodważalną pozycję oraz siłę oddziaływania poezji Mickiewicza.