Wojciech Dankowski: Symfonia D-dur. Wersja drukowana

Znana nam twórczość Dankowskiego jest bardzo obszerna – Danuta Idaszak w swoim niepublikowanym katalogu dzieł kompozytora uwzględniła 120 utworów (w tym pozycje zachowane jedynie szczątkowo). Składają się na nią przede wszystkim wokalno-instrumentalne kompozycje religijne – głównie msze i cykle nieszporne, a także litanie, motety i inne mniejsze utwory. Józef Elsner wspominał, że Dankowski pisał też muzykę dla kościoła unickiego i dla teatru  (zapewne w okresie pobytu we Lwowie), która niestety nie zachowała się do naszych czasów. Symfonie stanowiły jedynie margines twórczości kompozytora. W literaturze muzykologicznej szerzej wzmiankowane są zaledwie trzy jego dzieła tego gatunku, z których dwa współcześnie ukazały się drukiem, zaś trzecie – znane jeszcze dawnym polskim badaczom – przepadło podczas II wojny światowej. To właśnie ta Symfonia D-dur, do niedawna uważana za zaginioną, jest przedmiotem niniejszego wydania. Jej rękopis należał niegdyś do zbiorów muzycznych opactwa cystersów w Obrze i został opisany w jednym z artykułów Henryka Opieńskiego. Manuskrypt ten zagubił się lub uległ zniszczeniu w trakcie zawieruchy wojennej i nie ma go wśród muzykaliów z Obry, które przechowywane są obecnie w Bawarskiej Bibliotece Państwowej w Monachium. Jak się jednak okazuje, Opieński posiadał w swoich zbiorach odpis utworu, zapewne powstały podczas pracy nad wspomnianym artykułem. Zachował się on wśród innych materiałów tego badacza zdeponowanych w Bibliotece Uniwersyteckiej w Bazylei i jest w całości dostępny online. Na ten fakt uwagę zwrócił niedawno Kamil Stepan, sugerując słusznie, że – wobec braku oryginału – kopia ta mogłaby się stać podstawą edycji utworu .

Publikowana Symfonia D-dur Dankowskiego przeznaczona jest na kwintet smyczkowy z towarzyszeniem par obojów, rogów oraz kotłów i składa się z czterech części ułożonych według klasycznego schematu. Całość otwiera wolny wstęp (Adagio maestoso), w którym Opieński dostrzegł obecność cech polonezowych. Kończy się on akordem dominantowym, po którym rozpoczyna się właściwa część pierwsza (Allegro vivace) utrzymana w formie sonatowej z wyraźnie skróconą repryzą pozbawioną tematu pierwszego i epizodem „o wybitnie polskim (dumkowym) charakterze”  w miejscu przetworzenia. Związek tego ostatniego z ekspozycją ogranicza się do wykorzystania materiału wywiedzionego z łączników; nie znajdziemy tu natomiast odniesień do zasadniczych tematów. Dodajmy, że taka struktura allegra sonatowego była opisywana przez ówczesnych teoretyków , a analogicznie skróconą repryzę znajdziemy we wszystkich symfoniach przypisywanych Dankowskiemu. Część druga (Andante grazioso) utrzymana jest w tanecznym metrum 6/8 i tonacji A-dur. Jej forma, którą w dużym przybliżeniu można opisać schematem AA₁BA₂, przez literalne powtórzenia pierwszego okresu cząstki A nabiera cech ronda. W części B kompozytor wprowadził divisi skrzypiec pierwszych, a charakter górnej linii sugeruje zastosowanie instrumentu solowego (choć uwagi takiej nie znajdujemy w źródle). Zwięzły menuet (Allegretto) powraca do tonacji głównej cyklu i utrzymany jest w typowej dla tego tańca formie da capo z kontrastującym triem, w którym na pierwszy plan – zgodnie z konwencją – wysuwają się partie instrumentów dętych, tutaj zwłaszcza obojów. Finał (Allegro), podobnie jak w pozostałych symfoniach Dankowskiego, otrzymał postać ronda. Drugi kuplet (Minore) jest tu jednak bardziej rozbudowany i wewnętrznie różnorodny. Ze względu na relację tonalną refrenu i pierwszego kupletu, który utrzymany jest w tonacji dominanty, a następnie wykorzystanie jego fragmentów sprowadzonych do tonacji zasadniczej w kodzie, można mówić tu o pewnym wpływie formy sonatowej. W budowie całego cyklu odnotować należy pokrewieństwo tematów głównych wszystkich części (a także wstępu), które osnute są wokół pochodów trójdźwiękowych . W operowaniu grupą smyczków zwraca uwagę aktywizacja partii wiolonczel i kontrabasów (prowadzonych lokalnie również odrębnie), które czasami przejmują inicjatywę melodyczną lub dialogują ze skrzypcami.

Publikacja została przygotowana do wydania przez Macieja Jochymczyka.

(Fragment Wstępu autorstwa Macieja Jochymczyka)