Zofia Dobrzańska-Fabiańska: Modalność dzieł Claudia Monteverdiego. Związki z tradycją polifonii renesansu

Dzieło Claudia Monteverdiego ma charakter przełomowy, odsłania nowatorskie tendencje przeobrażeń techniki kompozytorskiej, wyznacza kierunki rozwoju muzyki włoskiej XVII w. Jego cechy uprawniają do nadania kompozytorowi miana "twórcy nowej muzyki". Równocześnie jednak właściwości utworów Monteverdiego ujawniają silne związki z tradycją renesansu, a w szczególności z modalnymi zasadami kształtowania, które rządziły klasyczną polifonią wokalną. Bowiem w muzyce Monteverdiego zależność od modalnych norm komponowania widoczna jest wyraźnie nie tylko w dziedzinie ogólnych aspektów porządku tonalnego o naturze prekompozycyjnej, takich jak (1) diatoniczno-chromatyczny materiał dźwiękowy, (2) systemy dźwiękowe (cantus durus i cantus mollis), (3) finales i tryby modalne oraz (4) stosunki ambitus głosów kompozycji. Łączność z renesansową tradycją odczytać można także w oddziaływaniu zasad modalnych na szczegółowe cechy oblicza tonalnego kompozycji, będące przejawem intencjonalnego definiowania tonacji, a zwłaszcza w ich wpływie na (5) uporządkowanie kadencji i planu modalnego utworu oraz (6) kształtowanie jego przebiegu melodycznego, uzależnione od hierarchicznego układu dźwięków w obrębie modi (typowych dlań repercussiones). Podkreślić ponadto trzeba, że odstępstwa od norm modalnych (należące przeważnie do podstawowych kategorii zakłóceń opisywanych w traktatach renesansowych) działają u Monteverdiego zgodnie z założeniami teorii klasycznej polifonii renesansu i analogicznie do praktyki muzycznej XVI w.- jako istotne środki muzycznej intepretacji słowa. W sferze modalnego porządku dzieła i świadomie wprowadzanych jego zakłóceń znajduje odzwierciedlenie nowa relacja słowo-muzyka, akcentująca znaczenie pierwszego z tych elementów, ujęta w założeniach słynnej Monteverdiańskiej seconda pratica, będąca dla Monteverdiego jednym z kluczowych problemów kompozytorskich i stanowiąca istotny impuls przeobrażeń języka dźwiękowego muzyki włoskiej przełomu XVI i XVII w. Właśnie związkom z tradycyjnymi korzeniami w dziedzinie modalności poświęcona jest niniejsza książka, w której przywołane zostały klasyczne normy komponowania, sformułowane we włoskiej i niemieckiej teorii modi polifonicznych drugiej połowy XVI w., a uogólnione w monografii Bernharda Meiera "Die Tonarten der klassischen Vokalpolyphonie". One też dostarczają historycznie uzasadnionych kryteriów badawczych, tworzących dogodny instrument systematycznej analizy techniki dźwiękowej całej twórczości Monteverdiego. Analiza ta zmierza do określenia charakteru i stopnia oddziaływania renesansowych norm modalnych w dziełach należących do rozmaitych gatunków (madrygał i jego różne odmiany, motet i koncert kościelny, dramma per musica i muzyka paradramatyczna), pisanych na przestrzeni ponad sześćdziesięciu lat (ok. 1582-1543). Stosunek dzieł Monteverdiego do modalnych reguł komponowania omówiony został w dwóch wspomnianych już generalnych płaszczyznach wytyczających formę rozprawy: ogólnych aspektów porządku tonalnego, stanowiących też elementy tzw. typów tonalnych i dotyczących problematyki modalnych zależności układów fakturalnych(rozdziały I i II), oraz szczegółowych aspektów intencjonalnego definiowania modus (rozdział III). [Fragment wstępu książki]

 

Nakład wyczerpany