Zofia Helman: Roman Palester. Twórca i dzieło

Książka o Romanie Palestrze ukazuje się zbyt późno i zarazem zbyt wcześnie. Zbyt późno - bowiem nasza wiedza o skazanym na zapomnienie kompozytorze, którego nazwisko było usunięte przez cenzurę z życia publicznego w ciągu wielu lat, wydaje się rażąco niepełna. Po dziś dzień znaczna część utworów Palestra pozostaje nieznana muzykom, muzykologom i szerszym kręgom słuchaczy. Nawet po zniesieniu restrykcji cenzury nie zrekompensowano długich lat milczenia wykonaniami koncertowymi i nagraniami, które by pozwoliły poznać całość dorobku twórczego kompozytora i ocenić jego pozycję w historii muzyki polskiej. Zbyt wcześnie - gdyż dogłębne zbadanie życia artysty, jego dokonań twórczych i rozległej działalności jest zadaniem wciąż otwartym, zakrojonym na wiele lat, wymagającym zarówno prac źródłowo?dokumentacyjnych, jak analityczno-interpretacyjnych. Niniejsze studium jest więc pierwszym - po nielicznych artykułach w czasopismach muzycznych - przybliżeniem dzieła Palestra, pierwszym rozpoznaniem, pozwalającym zaledwie odsłonić zadziwiające bogactwo inwencji kompozytorskiej i myśli twórczej. Mam jednak nadzieję, że - gdy pierwszy krok został już uczyniony - poznawanie życia i twórczości Palestra będzie stopniowo coraz głębsze i bardziej wszechstronne. Celem tej książki jest dokumentacja i charakterystyka twórczości Romana Palestra w aspekcie przemian stylistycznych. Układ poszczególnych rozdziałów wynika z następstwa czasowego opisywanych utworów. W centrum rozważań stoi przede wszystkim dzieło - próba wniknięcia w jego budowę i niepowtarzalną organizację wewnętrzną. Taka opcja badawcza pozwala skoncentrować się na samym przedmiocie i najpełniej przybliżyć mało znaną twórczość kompozytora. Nie chodzi przy tym o "przewodnik" po muzyce Palestra, ale o wybór dzieł najbardziej ważkich z punktu widzenia estetycznego i najistotniejszych z punktu widzenia historycznego. Przedstawione charakterystyki nie obejmują analizy wszystkich aspektów dzieła, lecz są raczej wynikającymi z analizy interpretacjami, skupionymi na wybranych zagadnieniach i zmierzającymi do wydobycia istotnych dla struktury dzieła czynników, wpływających na jego spójność i integralność. Pytanie o układy całościowe nie tylko zresztą wynika z przyjętej metody badawczej, ale jest też dostosowane do myślenia kompozytorskiego Palestra, niezależnie od okresu historycznego i stosowanych środków technicznych. Praca nie pomija aspektu historycznego. Każde z omawianych dzieł traktuję jako cząstkę w procesie przemian stylistycznych kompozytora. [Fragment wstępu książki]