Średniowiecze

Wydanie II poprawione i uzupełnione o przykłady nutowe

Niniejsze opracowanie powstało jako rezultat doświadczeń dydaktycznych: jest owocem kilku lat zajęć z zakresu powszechnej historii muzyki średniowiecza. Nie może być ono jednak traktowane jako oryginalny wkład autorski. Sama koncep­cja opracowania pochodzi bowiem głównie z monografii Richarda H. Hoppina Medieval Music (Nowy Jork 1978), której warstwa informacyjna została uzu­peł­nio­na lub zmodyfikowana na podstawie ustaleń zawartych w literaturze przedmiotu, a tylko w ograniczonym zakresie rezultatów badań własnych. Prezentowany pod­ręcz­nik nie ma ponadto charakteru zamkniętego. Pomyślany on został przede wszyst­kim jako pomocniczy materiał dla studentów muzykologii, który winien stanowić punkt wyjścia do bardziej szczegółowych rozważań nad złożoną i róż­no­rod­ną problematyką średniowiecznej polifonii. Podlegać więc będzie uzupeł­nie­niom wraz z pogłębianiem analiz samych kompozycji oraz postępem badań nad samą dyscypliną. Przedstawiany materiał okazać się też może przydatny dla wszyst­kich tych, których interesuje muzyka średniowiecza: dla studentów akademii muzycznych, uczniów szkół średnich i melomanów. [ze wstępu autorki książki]

Od pierwszego wydania ABC historii muzyki minęło ponad 20 lat. Dla historii – w tym także dla dziejów muzyki – to czas obfitujący w wiele różnorodnych treści ważnych odnotowania. Pojawia się nowa generacja kompozytorów, powstają wybitne utwory, nowi odbiorcy mają współczesne (często nowe, świeże) spojrzenie na formę, treść i wykonawstwo dzieła muzycznego, wreszcie estetykę muzyczną, pozostającą jak zawsze w ścisłym związku z innymi obszarami sztuki i pojmowaniem piękna w danym czasie.
Teraźniejszość buduje historię najnowszą, a dzieje przeszłe – pozornie zamknięte w minionych stuleciach – ciągle wypełnia i wzbogaca. Ożywione zainteresowanie muzyką dawną przejawia się w nieustających badaniach naukowych i analizach porównawczych repertuaru muzycznego. Rezultatem tych działań są nowo odkryte kompozycje, czasem nieznani wcześniej kompozytorzy, wiedza na temat stylów i warunków tworzenia w różnych momentach dziejowych. Historia muzyki pozostaje wciąż ważnym przedmiotem towarzyszącym kształceniu instrumentalistów i wokalistów. W naturalny sposób dotyka też problematyki form muzycznych, harmonii, instrumentoznawstwa, czyniąc obraz muzyki możliwie najpełniejszym.
Wspomniane minione dwie dekady to dla mnie dalszy, bardzo intensywny czas praktyki w zawodzie. Z myślą przede wszystkim o uczniach ponadpodstawowych szkół muzycznych różnego typu, ale także o wszystkich zainteresowanych historią muzyki proponuję drugie – nieco zmienione wydanie ABC historii muzyki. Dla większej wygody korzystania z podręcznika materiał podzielony został na trzy części obejmujące kolejno:

część 1 – starożytność, średniowiecze, renesans,
część 2 – barok, klasycyzm,
część 3 – romantyzm, XX wiek, muzyka najnowsza.

Podział ten pozwala również na wprowadzenie uzupełnień i dodatkowych treści, co nie byłoby możliwe (z uwagi na objętość) w przypadku pozycji jednoczęściowej. Tematem wciąż otwartym, bo wymagającym pewnego dystansu czasowego i precyzyjnego usystematyzowania wielu nowych zjawisk, pozostaje muzyka XX i XXI wieku. Ten niezwykle bogaty okres w historii muzyki stanowi materiał na osobną, obszerną publikację, tymczasem w niniejszej książce musi być jedynie jej fragmentem. Ograniczenie się do omówienia kluczowych zagadnień i twórczości jedynie pewnej grupy kompozytorów współczesnych to oczywiście pewien wybór, a wszystkie wybory obarczone są subiektywizmem autora. Tu więc szczególnie otwiera się dla nauczycieli pole do indywidualnego poszerzania w pracy z uczniami zakresu proponowanych w podręczniku tematów.

(fragment przedmowy Autorki)

Tematem książki jest historia średniowiecznych tradycji liturgiczno-muzycznych biskupstw metropolii gnieźnieńskiej – obejmująca m.in. takie zagadnienia, jak owych tradycji pochodzenie i zróżnicowanie (rozdział 1 i 2), kultywowanie (rozdział 3) oraz ich rola w kształtowaniu lokalnego „patriotyzmu liturgicznego” (rozdz. 3 i epilog).

Próbując opisać okoliczności powstania, rozwój i funkcjonowanie oraz zmierzch tradycji liturgiczno-muzycznych gnieźnieńskiej prowincji skoncentrowano się na oficjum godzin kanonicznych. O ile bowiem repertuar mszalny stosunkowo wcześnie uległ względnej stabilizacji, o tyle dobór antyfon, responsoriów, czytań i modlitw odmawianych podczas horae canonicae był w poszczególnych diecezjach niejednolity aż do reformy potrydenckiej, szczególnie wyraziście ukazując odrębne cechy miejscowych ceremonii kościelnych. (…)

Ważnym komponentem tradycji liturgicznych, oprócz specyficznie ukształtowanych formularzy tekstów oficjów, są towarzyszące im melodie. Dominujący przez cały okres średniowiecza przekaz ustny muzycznej warstwy nabożeństw sprawił, że – paradoksalnie – była ona bardziej stabilna niż dobór tekstów liturgicznych, którego kompilacyjny charakter prowokował do wprowadzania częstych modyfikacji i aktualizacji. (…)

Pracę zamyka epilog przypominający okoliczności, w jakich kilkusetletnie polskie tradycje liturgiczne ustąpiły, pod koniec XVI stulecia, potrydenckiemu obrządkowi rzymskiemu.

(ze Wstępu książki)