Musica Iagellonica

Co było wyjątkowego w twórczości Goldberga? Dlaczego jego dziełom przyznano tak szczególny status? Odpowiadając na te pytania, monografia ta staje się nie tylko studium nad Goldbergiem, ale też jego otoczeniem. Traktuje o kulturze muzycznej Galicji i Europy Wschodniej, w której Goldberg wyrastał, o przemianach świato­poglądowych zachodzących w jego żydowskim otoczeniu, a rzutujących na jego postawę, twórczość i recepcję. W sposób szczególny przygląda się międzywojennemu środowisku krakowskich muzyków żydowskich.

Seria "Jazz w kulturze polskiej" pod redakcją Rafała Ciesielskiego została zainicjowana w 2014 roku. Obecny, czwarty tom, prezentuje jedenaście artykułów opisujących jazz w kulturze polskiej z różnych perspektyw.

Seria "Jazz w kulturze polskiej" pod redakcją Rafała Ciesielskiego została zainicjowana w 2014 roku. Prace zamieszczone w niniejszym tomie układają się w kilka obszarów. Reprezentowane jest więc spojrzenie na twórczość jazzową: w artykułach Marcina Olesia (sylwetka Andrzeja Przybielskiego) i Julii Rosińskiej-Kopali (o fenomenie Novi Singers). Z kolei podjęte zostało tropienie wątków jazzowych w materii innych sztuk: w odniesieniu do tekstów poetyckich przez Katarzynę Kucię-Kuśmierską (u Ewy Lipskiej), Aleksandrę Reimann-Czajkowską (u Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej) i Katarzynę Ciemierę (u Anny Świerszczyńskiej), zaś na gruncie filmu przez Andrzeja Winiszewskiego. Na obszar recepcyjny składają się wypowiedzi Rafała Ciesielskiego (postrzeganie jazzu w ujęciach leksykalnych do roku 1939), Krzysztofa Niźnika (definiowanie jazzu w piśmiennictwie muzycznym), Macieja Sawczuka (jazz w rozumieniu słuchaczy festiwalowych) i Ayi Al Azab-Ruszowskiej (kwestia natury recepcji jazzu i bluesa). Zagadnienia edukacji jazzowej w odniesieniu do improwizacji podjęli: Stanisław Danielewicz i Stanisław Halat. Tom dopełniają teksty Katarzyny Stroińskiej-Sierant (o tożsamości dzieła jazzowego), Katarzyny Smyk (o tytułach kompozycji jazzowych) i Artura Trudzika (o biuletynach festiwalowych PSJ). Ujęcia te pokazują, ku jak licznym i zróżnicowanym obszarom prowadziły jazzowe tropy, a w których to obszarach mogą one stawać się przedmiotem interdyscyplinarnych poczynań i ustaleń badawczych [ze wstępu Rafała Ciesielskiego]

Niniejsza publikacja dokumentuje Sympozjum, które odbyło się 31 marca 2006 roku w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, zorganizowane przez zespół badawczy tego Instytutu. Książka obejmuje zarys głównych problemów estetycznych i teoretycznych, związanych z pojęciami "modernizmu" i "postmodernizmu", jakie pojawiły się w myśli humanistycznej od końca XIX wieku do czasów współczesnych, oraz analizę wybranych utworów kompozytorów polskich przeprowadzoną z punktu widzenia ich cech indywidualnych oraz ich związków z głównymi trendami artystycznymi epoki, w kontekście głoszonych przez twórców poglądów estetycznych. Nowe techniki kompozytorskie i idee artystyczne kultywowane w ciągu minionego stulecia były źródłem powstania wielu nurtów artystycznych o odrębnych, a nawet przeciwstawnych zespołach cech.

The ensembles associated with monastery and parish churches were a very important element of musical life in Central Europe around the mid-eighteenth century. Yet the music created by early Classical composers, which constituted the core of their repertoire, remains poorly explored. Fr. Amandus Ivanschiz OSPPE (1727–1758) was one of such musicians, active in monasteries in Ranna, Wiener Neustadt, Rome, and Graz. 

Około połowy XVIII wieku bardzo istotną część życia muzycznego Europy Środkowej współtworzyły zespoły funkcjonujące przy kościołach klasztornych i parafialnych. Muzyka religijna kompozytorów wczesnoklasycznych, która stanowiła trzon ich repertuaru, pozostaje nadal słabo zbadana. Jednym z nich był paulin, o. Amandus Ivanschiz (1727–1758), który działał w klasztorach w Ranna, Wiener Neustadt, Rzymie i Grazu.

Praca stanowi próbę zarysowania syntetycznego obrazu historii muzyki w staniąteckim klasztorze w oparciu o analizę materiału źródłowego dostępnego w bogatym archiwum panien benedyktynek w Saniątkach.

Paweł Szymański (ur. 1954) jest obecnie jednym z czołowych kompozytorów polskich, twórcą wielu utworów instrumentalnych (orkiestrowych, kameralnych i solowych), wokalno-instrumentalnych, wokalnych, jednej opery, utworów na taśmę, a także muzyki teatralnej, filmowej i radiowej. Jego, podziwiana przez odbiorców, muzyka niesie z sobą wiele interesujących aspektów badawczych, ale tym, co wydaje się w niej najbardziej intrygujące, a jednocześnie ważne, wymuszające uwagę, czy wręcz narzucające się, jest intertekstualność, czyli nawiązania do tekstów przeszłości (intertekstów). Intertekstualność tej muzyki jest szczególna: globalna, tzn. wypełniająca utwory od początku do końca i ─ w wielu przypadkach ─ nie tak oczywista jak u innych współczesnych kompozytorów.

Od pierwszego wydania ABC historii muzyki minęło ponad 20 lat. Dla historii – w tym także dla dziejów muzyki – to czas obfitujący w wiele różnorodnych treści ważnych odnotowania. Pojawia się nowa generacja kompozytorów, powstają wybitne utwory, nowi odbiorcy mają współczesne (często nowe, świeże) spojrzenie na formę, treść i wykonawstwo dzieła muzycznego, wreszcie estetykę muzyczną, pozostającą jak zawsze w ścisłym związku z innymi obszarami sztuki i pojmowaniem piękna w danym czasie.
Teraźniejszość buduje historię najnowszą, a dzieje przeszłe – pozornie zamknięte w minionych stuleciach – ciągle wypełnia i wzbogaca. Ożywione zainteresowanie muzyką dawną przejawia się w nieustających badaniach naukowych i analizach porównawczych repertuaru muzycznego. Rezultatem tych działań są nowo odkryte kompozycje, czasem nieznani wcześniej kompozytorzy, wiedza na temat stylów i warunków tworzenia w różnych momentach dziejowych. Historia muzyki pozostaje wciąż ważnym przedmiotem towarzyszącym kształceniu instrumentalistów i wokalistów. W naturalny sposób dotyka też problematyki form muzycznych, harmonii, instrumentoznawstwa, czyniąc obraz muzyki możliwie najpełniejszym.
Wspomniane minione dwie dekady to dla mnie dalszy, bardzo intensywny czas praktyki w zawodzie. Z myślą przede wszystkim o uczniach ponadpodstawowych szkół muzycznych różnego typu, ale także o wszystkich zainteresowanych historią muzyki proponuję drugie – nieco zmienione wydanie ABC historii muzyki. Dla większej wygody korzystania z podręcznika materiał podzielony został na trzy części obejmujące kolejno:

część 1 – starożytność, średniowiecze, renesans,
część 2 – barok, klasycyzm,
część 3 – romantyzm, XX wiek, muzyka najnowsza.

Podział ten pozwala również na wprowadzenie uzupełnień i dodatkowych treści, co nie byłoby możliwe (z uwagi na objętość) w przypadku pozycji jednoczęściowej. Tematem wciąż otwartym, bo wymagającym pewnego dystansu czasowego i precyzyjnego usystematyzowania wielu nowych zjawisk, pozostaje muzyka XX i XXI wieku. Ten niezwykle bogaty okres w historii muzyki stanowi materiał na osobną, obszerną publikację, tymczasem w niniejszej książce musi być jedynie jej fragmentem. Ograniczenie się do omówienia kluczowych zagadnień i twórczości jedynie pewnej grupy kompozytorów współczesnych to oczywiście pewien wybór, a wszystkie wybory obarczone są subiektywizmem autora. Tu więc szczególnie otwiera się dla nauczycieli pole do indywidualnego poszerzania w pracy z uczniami zakresu proponowanych w podręczniku tematów.

(fragment przedmowy Autorki)

Od pierwszego wydania ABC historii muzyki minęło ponad 20 lat. Dla historii – w tym także dla dziejów muzyki – to czas obfitujący w wiele różnorodnych treści ważnych odnotowania. Pojawia się nowa generacja kompozytorów, powstają wybitne utwory, nowi odbiorcy mają współczesne (często nowe, świeże) spojrzenie na formę, treść i wykonawstwo dzieła muzycznego, wreszcie estetykę muzyczną, pozostającą jak zawsze w ścisłym związku z innymi obszarami sztuki i pojmowaniem piękna w danym czasie.
Teraźniejszość buduje historię najnowszą, a dzieje przeszłe – pozornie zamknięte w minionych stuleciach – ciągle wypełnia i wzbogaca. Ożywione zainteresowanie muzyką dawną przejawia się w nieustających badaniach naukowych i analizach porównawczych repertuaru muzycznego. Rezultatem tych działań są nowo odkryte kompozycje, czasem nieznani wcześniej kompozytorzy, wiedza na temat stylów i warunków tworzenia w różnych momentach dziejowych. Historia muzyki pozostaje wciąż ważnym przedmiotem towarzyszącym kształceniu instrumentalistów i wokalistów. W naturalny sposób dotyka też problematyki form muzycznych, harmonii, instrumentoznawstwa, czyniąc obraz muzyki możliwie najpełniejszym.
Wspomniane minione dwie dekady to dla mnie dalszy, bardzo intensywny czas praktyki w zawodzie. Z myślą przede wszystkim o uczniach ponadpodstawowych szkół muzycznych różnego typu, ale także o wszystkich zainteresowanych historią muzyki proponuję drugie – nieco zmienione wydanie ABC historii muzyki. Dla większej wygody korzystania z podręcznika materiał podzielony został na trzy części obejmujące kolejno:

część 1 – starożytność, średniowiecze, renesans,
część 2 – barok, klasycyzm,
część 3 – romantyzm, XX wiek, muzyka najnowsza.

Podział ten pozwala również na wprowadzenie uzupełnień i dodatkowych treści, co nie byłoby możliwe (z uwagi na objętość) w przypadku pozycji jednoczęściowej. Tematem wciąż otwartym, bo wymagającym pewnego dystansu czasowego i precyzyjnego usystematyzowania wielu nowych zjawisk, pozostaje muzyka XX i XXI wieku. Ten niezwykle bogaty okres w historii muzyki stanowi materiał na osobną, obszerną publikację, tymczasem w niniejszej książce musi być jedynie jej fragmentem. Ograniczenie się do omówienia kluczowych zagadnień i twórczości jedynie pewnej grupy kompozytorów współczesnych to oczywiście pewien wybór, a wszystkie wybory obarczone są subiektywizmem autora. Tu więc szczególnie otwiera się dla nauczycieli pole do indywidualnego poszerzania w pracy z uczniami zakresu proponowanych w podręczniku tematów.

(fragment przedmowy Autorki)

Książka ta jest skierowana do uczniów szkół muzycznych, studentów i nauczycieli fortepianu, jak również do tych wszystkich, którzy chcieliby udoskonalić swój warsztat pianistyczny poprzez samokształcenie. Może okazać się przydatna zarówno dla osób rozpoczynających naukę, jak i dla tych wykonawców, którzy osiągnęli już biegłość, lecz posługują się nienaturalną techniką gry. Zawarte w niej informacje dotyczą czysto ruchowego aspektu sztuki pianistycznej.

Znaczenie techniki gry na fortepianie wynika z samej natury instrumentu, jego konstrukcji, bogactwa efektów brzmieniowych, jakie pozwala uzyskać, rodzaju dźwięku i sposobu jego wydobycia. W przypadku fortepianu wykonawca oddzielony jest od źródła dźwięku złożonym mechanizmem i nie ma z nim bezpośredniego kontaktu. Umiejętność gry nie jest związana bezpośrednio z umiejętnością panowania nad źródłem dźwięku (głos, instrumenty smyczkowe, dęte), lecz tylko pośrednio poprzez kontrolę nad mechanizmem, przy pomocy którego jest on wydobywany […].

Obserwując z zewnątrz spektakularne aspekty gry bardzo trudno jest dociec jej wewnętrznego mechanizmu. Przekonał się o tym każdy kto próbował „podejrzeć” sposób gry mistrza. W kontakcie ze sztuką Horowitza czy Volodosa rodzi się często pytanie, jak oni to robią? W książce tej chciałbym pokusić się o odpowiedź (chociaż po części) na to frapujące pytanie. (Ze wstępu Autora książki)

Tematem książki jest historia średniowiecznych tradycji liturgiczno-muzycznych biskupstw metropolii gnieźnieńskiej – obejmująca m.in. takie zagadnienia, jak owych tradycji pochodzenie i zróżnicowanie (rozdział 1 i 2), kultywowanie (rozdział 3) oraz ich rola w kształtowaniu lokalnego „patriotyzmu liturgicznego” (rozdz. 3 i epilog).

Próbując opisać okoliczności powstania, rozwój i funkcjonowanie oraz zmierzch tradycji liturgiczno-muzycznych gnieźnieńskiej prowincji skoncentrowano się na oficjum godzin kanonicznych. O ile bowiem repertuar mszalny stosunkowo wcześnie uległ względnej stabilizacji, o tyle dobór antyfon, responsoriów, czytań i modlitw odmawianych podczas horae canonicae był w poszczególnych diecezjach niejednolity aż do reformy potrydenckiej, szczególnie wyraziście ukazując odrębne cechy miejscowych ceremonii kościelnych. (…)

Ważnym komponentem tradycji liturgicznych, oprócz specyficznie ukształtowanych formularzy tekstów oficjów, są towarzyszące im melodie. Dominujący przez cały okres średniowiecza przekaz ustny muzycznej warstwy nabożeństw sprawił, że – paradoksalnie – była ona bardziej stabilna niż dobór tekstów liturgicznych, którego kompilacyjny charakter prowokował do wprowadzania częstych modyfikacji i aktualizacji. (…)

Pracę zamyka epilog przypominający okoliczności, w jakich kilkusetletnie polskie tradycje liturgiczne ustąpiły, pod koniec XVI stulecia, potrydenckiemu obrządkowi rzymskiemu.

(ze Wstępu książki)

W listopadzie 1911 roku Zdzisław Jachimecki założył pierwsze na ziemiach polskich seminarium muzykologiczne w Uniwersytecie Jagiellońskim. Kronika stuletniej działalności muzykologii krakowskiej, artykuły pióra jej pierwszych mistrzów i uczniów oraz jej pracowników w 2011 roku tworzą jubileuszowy almanach.